„(…) zima tęga przykryła Żmudź świętą grubym na łokieć, białym kożuchem; lasy gięły się i łamały pod obfitą okiścią, śnieg olśniewał oczy w dzień przy słońcu, a nocą przy księżycu migotały jakoby iskry niknące po stężałej od mrozu powierzchni…"
[Henryk Sienkiewicz, „Potop"]

Okiść powstaje kiedy pada mokry, ciężki i lepki śnieg. Zdarza się to przy temperaturze ok. 0 stopni i bezwietrznej pogodzie za dnia i przy mrozie nocą – wówczas to, co napadało w ciągu dnia, zamarza. Sama okiść nie jest jednak najbardziej niebezpieczna. Gorzej, gdy po długotrwałych mrozach i nadejściu ocieplenia następuje szadź (drobne kryształki lodu powstałe na skutek zamarzania skroplonej pary wodnej). Gruba warstwa mokrego i ciężkiego śniegu sprawia, że gałęzie się uginają i deformują, a niejednokrotnie łamią. Szkody wzmaga jeszcze wiatr, mogący z łatwością wyłamać gałęzie nawet o potężnych konarach – to dlatego, iż długie przelegiwanie śniegu w koronach i ich przymarzanie do igliwia sprawia, że drewno ma zmniejszoną wytrzymałość na obciążenie. Drzewa iglaste są bardziej narażone na szkody z uwagi na szczotki igieł, które zwiększają powierzchnię zalegania śniegu. Przy tym spośród naszych rodzimych gatunków drzew iglastych okiść wywołuje większe szkody u sosen. Odpowiada za to pokrój drzewa, a przede wszystkim stosunkowo wysoko położony środek ciężkości korony. Złamania zwykle mają miejsce poniżej korony, toteż często prowadzą do śmierci drzewa.

Czasami łamanie dotyczy nawet całych drzew, zwłaszcza tych, które mają szerokie konary i rozbudowane korony. Takie drzewo nazywane jest w leśnictwie śniegołomem. W przypadku, gdy całe drzewo ulegnie wywróceniu, wówczas mamy do czynienia ze śniegowałem. Tego typu zjawisko dotyczy najczęściej drzew o płytkim systemie korzeniowym, np. świerka.

Śnieg wydaje się być lekki, ale jak widać w tabeli poniżej, to tylko pozory. Graniczne wartości chwilowego obciążenia śniegiem wynoszą 40−50 kg/m² dla świerka i 30−40 kg/m² dla sosny (co odpowiada grubości pokrywy 15−40 cm w zależności od gatunku). Kiedy jednak śnieg przeleguje dłużej w koronach, wartości graniczne są jeszcze mniejsze. Największe szkody wyrządza padający śnieg przy temperaturze od –5°C do +0,6°C. Mokry śnieg charakteryzuje się ponad dwa razy większą gęstością w porównaniu z suchym!

Okiść powoduje czasem ogromne szkody, zwłaszcza w młodnikach i drzewostanach jednogatunkowych. Nieraz wystarczy kilka drzew, które oprą się o swoich sąsiadów, i tym samym wywołają efekt domina.  

W Polsce okiść nie wywołuje klęsk, niemniej bywa dotkliwa. Szkody zimowe stanowią tylko ok. 15% szkód powodowanych zjawiskami atmosferycznymi w naszych lasach. W 2006 roku na Mazurach wystąpiły śniegołomy na powierzchni ponad 65 tys. ha drzewostanów sosnowych. Miąższość uszkodzonych drzew wyniosła wtedy blisko 1,4 mln ha. Często jednak szkody wywoływane przez śnieg nie są widoczne od razu. Osłabione drzewa są znacznie bardziej podatne na infekcje grzybowe, szkodniki owadzie, a drewno ulega deprecjacji, powstaje tzw. drewno reakcyjne o obniżonej wartości technicznej.

Literatura:

Fabijański P., „Kalendarz leśnej przyrody", CILP, Warszawa 2016.

Grabowska B., „Kiedy zima zła", [w:] Echa Leśne, no. 4 (618) 2014.

Puchniarski T., „Klęski żywiołowe na terenach leśnych, ich wpływ na ekosystemy leśne i sposób prowadzenia gospodarki leśnej", [w:] Biblioteczka leśniczego. Zeszyt 310, SITLiD, Warszawa 2010.

Zachara T., „Problem szkód w lasach powodowanych przez śnieg i wiatr oraz sposoby przeciwdziałania", [w:] Sylwan nr 10: 56−64, 2006.